Bursa
Yunanistan'da güven içinde geçinme olanağı kalmayınca mübadele kapsamında Türkiye'ye dönen beniz binlerce eş Anadolu'nun ciharıyek yanına yerleştirildi.
Gemilerle eyyam devam eden sıkıca yolculuklar işleyen mübadiller, asırlarca yaşadıkları topraklardan yanlarına yalnızca taşıyabilecekleri derece hamule alarak ayrıldı.
Yaklaşık müşterek çağ evvela yaşanmış bulunan göçle anne vatana dönen mübadillerin sert bir çok aşırı çağ yaşamda olmasa da torunlarına aktardıkları anılarla o çevrim yaşananlar unutulmuyor.
Lozan Mübadelesi Vakfı Yönetim Kurulu Başkanı Arif umut İşler, AA muhabirine, babasının müşterek numara kuşaktan mübadil bulunduğunu ve o devirde Yunanistan'da adı Kayalar bulunan alanda doğduğunu söyledi.
Bir ekip müteşebbis adına vakfı 1999 senesinde kurduklarını tamlayan İşler, o devirde Selanik'te müşterek mübadil buluşması gerçekleştirerek çalışmalara başladıklarını dile getirdi.
İşler, bitirdikleri buluşmalarda halklar ortada müşterek sulh gereksinimi doğduğunu ayırt ettiklerinin altını çizerek, "Bunun dair vakfı mensur etmeye çalıştık. Normal müşterek enstitü kabil çalışıyoruz. Yunanistan'a, 'ata toprakları' diyerek geziler yapıyoruz. Yunanistan'daki mübadil yerleşme yerlerinin elden hepsinin isimlerini, emektar isimlerini, acemi isimlerini haritaya yerleştirdik. Bir mübadil, şayet dedesinin köyünü biliyorsa otomobiline atlayıp o köye derece gidebilir." diyerek konuştu.
"Üçüncü nesil bizlere de bunun hikayesi kaldı"
1923 senesinde Lozan Barış Antlaşması'na ek adına meydana getirilen kavil mucibince Türkiye-Yunanistan ortada gerçekleşen evvela zat mübadelesinin Midilli-Ayvalık ortada yapıldığını anımsatan İşler, şöyleki konuştu:
"1924 sonuna derece elden elden 600 bine andıran insanoğlu Anadolu'ya getiriliyor. Anlaşmalı ve mecburi bulunduğu düşüncesince kimesne 'ben gitmiyorum' diyemiyor. Anadolu'nun gelişigüzel hesabına mübadil yerleştirilmiş. Aileler bölünmüş. Anadolu'da dehşetli müşterek göç var. Yer değiştiriyorsunuz, mekan değiştiriyorsunuz. Dedem de buraya 26-27 yaşlarında gelmiş. Çok anlatım edilen müşterek sefine hikayesi var. Dedemin yeğeni vardı. O da 12-13 yaşlarındaymış gelirken. Benimle müşterek yiyecek yapmıştı. O kayıtta, amcam Selanik'te yaşıyordu ve dedemi kastederek 'Bize torpido yaptı. Geminin güvertesinde geldik' diyor. Yani ambarda değil güvertede gelmeyi torpido adına değerlendiriyor."
Arif umut İşler, Yunanistan'dan mübadeleyle mevrut müşterek numara kuşağın 1924'te Anadolu'da toprak bulmaya ve yaşamaya çalıştığını, bu tam kayıplarının bulunduğunu anlattı.
Birinci kuşağın şişman mücadelelerinin olduğuna yer veren İşler, şunları kaydetti:
"Çünkü düşünün ki nereden baksanız orada 300-400 senedir yaşıyorlardı bu insanlar. Ondan sonradan ikinci torunlar şu demek oluyor ki babam en azından okuyabiliyor, müşterek şehirde bulunuyor, ortaöğretim bitiriyor, sonradan gidiyor, Gazi Eğitim Enstitüsünü bitiriyor, sarıklı oluyor. Onlar bundan sonradan görülmemiş müşterek sahn kuruyorlar. Onlar da bu işin aşırı müşterek tomar farkında. Şimdi o tarihte kimesne kalkıp da 'sözlü zamanı yapayım, bizim babamız neler yaşadı' diyerek anlatmıyor. Birinci nesil tutunmaya çalıştı. İkinci nesil savaşım etti, hayatı kurtardı. Üçüncü nesil bizlere de bunun hikayesi kaldı."
- "Orada çıkışmak düşüncesince savaşım etmişler"
Bursa Lozan Mübadeleleri Kültür ve Dayanışma Derneği Başkanı Ali Korkut da üçüncü kuşaktan mübadil torunu bulunduğunu anlatım etti.
Söz konusu devirde ailesinin sıkıca sefine yolculuğu geçirdiğini özetleyen Korkut, "Bir amcam vardı, müşterek numara kuşaktan mübadil, dü sene evvela ölüm etti. O Selanik'te limanda tahminî müşterek ay beklediklerini, orada elbette hastalıklar, salgınların bulunduğunu ve kişilerin öldüğü anlatırdı. O tarihteki emektar gemilerle, ağırlık gemileriyle yolculuklar yapmışlar. Gemi fırtınaya tutulunca afsun edenler, namazlar getirenler olmuş. Hepsi bundan sonradan ölüyoruz diyerek korkmaya başlamışlar. Buraya geldiklerinde de Yunanlardan kalan, evlere yerleştirmişler. Orada çıkışmak düşüncesince mücadeleler etmişler." ifadelerini kullandı.
Korkut, doğdukları toprakları görüşme etmelerine müsaade verilmemiş müşterek numara nesil mübadillerin yurt hasretiyle dünyadan göçüp gittiğine değindi.
Mübadillerin torunlarının, atalarının vasiyeti adına o toprakları görüşme ettiğini aktaran Korkut, laflarını şöyleki tamamladı:
"Oradaki halklarla kaynaştık. Buradan göç edenler de bire müşterek acıları yaşamışlar. Sadece bizimkiler değil. Dernek adına ahacık bu çalışmalarımızı yapıyoruz. Güzel ilişkilerimiz var. Çok sıcak, içten dostluklarımız var. Onlar bizlere geliyorlar. Biz gidiyoruz. Kültürel icraat yapıyoruz. Dedelerimizden, ninelerimizden mevrut kültürü burada yaşatmaya çalışıyoruz. Bulgaristan'da yaşananları gözümüzün önüne getirirsek Lozan Antlaşması'nın olmadığında neler olacağını buradan görebiliyoruz. Orada kalsalardı şu anda Avrupa'da canlı azınlıkların yaşamış bulunduğu sıkıntıları onlar da çekeceklerdi. Belki onlar o tarihte göç ederek üzüldüler fakat buraya gelmeleri bence aşırı henüz akla yatkın oldu. Mustafa Kemal Atatürk, Lozan Antlaşması'nı yaparak özlük neslini, ırkını, Müslümanları oradan buraya getirmekle aşırı akla yatkın müşterek değişmeyen verdi diyerek düşünüyorum."
