Kars
1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Kafkas ve azda olsa Anadolu'ya eşkin edilen, harp ve silahlanmaya dirlik çıkan Malakanlar, ekincilik ve hayvancılık çalışmalarıyla alana ehemmiyetli yardım sağladı.
Yerleştikleri Kars'ın nice noktasında su değirmenleri yaparak, köylülerin tahılını öğütmeye süregelen Malakanlar, kentten göçerken de icra ettikleri bu işletmeleri civar halkına bıraktı.
Arpaçay ilçesine ilişkin Küçükçatma ile Kağızman ilçesine ilişkin Ortaköy ve Tunçkaya köylerindeki değirmenler, un ve ebebulguru hazırlayan köylülere asırlardır fariza veriyor.
Dere kıyısında kurulan su değirmenlerinde mekân köylerden getirilen buğday ve arpalar, ilkin eliminasyon işleminden geçiriliyor. Sonrasında temizlenen ürünler, suyun kuvvetiyle çarkları dönen değirmen taşına gelmiş şekilde öğütülüyor. Burada işçilerce torbalanan ürünler, evlere ulaştırılıyor.
"Unu elleme oluyor"
Kağızman'da dedesinden babasına küsurat değirmeni üçüncü göbek namına işleten Erhan Ulusoy, AA muhabirine, Malakanlardan küsurat değirmeni nesilden nesile aktarmaya himmet gösterdiklerini söyledi.
Kendisinden sonraları da değirmeni oğlunun çalıştıracağını özetleyen Ulusoy, anadan görme yöntemle vatandaşlara fariza etmekten talih duyduklarını belirtti.
Mesaisinin günün evvel ışıklarıyla başladığını anlatım fail Ulusoy, "İlk sulara bakıyorum, kanallarda onarımdan sonraları değirmeni çalıştırıyorum. Bu değirmenin niteliği suyla çalışması, yalıtım değirmenlerden baş döndürücü iyidir." dedi.
Elektrik ile su değirmeni arasındaki farkı özetleyen Ulusoy, "Düdüklü tavada pişen aşındırmak alışılagelen tavada pişen yemeğin tadını vermez. Su değirmeni ağır öğüttüğü düşüncesince unu elleme oluyor. Elektrikli değirmen aceleci öğüttüğü düşüncesince bu derece elleme olmuyor." sanarak konuştu.
Küçükçatma köyünde değirmencilik karşıcı Erdem Kaya da tahminî ortak buçuk yüzyıllık değirmeni çalıştırdıklarını, kendisinden sonraları bakacak kimsenin bulunmadığını belirtti.
"Bize değirmen Malakanlardan kaldı. Onlar giderken bizlere sattı, kılıç de bire ortak halde bitmeme ettiriyoruz." diyen Kaya, gücü yetene derece işi bitmeme ettireceğini fakat köylerinde ayrıksı işletmeci bulunmadığı düşüncesince değirmenin kapanabileceğini anlattı.
Değirmene yemlik öğütmeye mevrut Alican Çakar da hayvanları düşüncesince nakız imalatında başta su değirmenlerini yeğleme ettiğini belirterek, "Hasat sonrası aldığımız ürünü, sabahleyin 06.00'da kalkıp değirmene getirdik. Değirmene getirdiğimiz şita hazırlığı için, arpayı da hayvanlara nakız yapacağız." ifadelerini kullandı.
