Zonguldak
Kandilli’nin hikayesi, Karadeniz Ereğli'nin Kestaneci köyünden Uzun Mehmet'in 1829 senesinde kömürü bulmasıyla başlıyor. Beldede ilkin pres Osmanlı devrinde başkaları kabilinden kuruluyor, Cumhuriyet'in ilkin yıllarında eroin ocaklarının millileştirilmesiyle istihsal bitmeme ediyor.
Lojmanları, sinemaları, plajı, içtimai tesisleri ve madencilerin evlatlarının parasız terbiye almış yer aldığı hususi okulu ile 1930-1970 yıllarında devrinin ötesinde müşterek belde bulunan Kandilli, iştirakçi sayısının 7 binlerde yer aldığı 1970'li senelerde en temiz günlerini yaşıyor. Bugün iştirakçi sayısının 600'lere düşmesiyle boşalan, lojmanları ve içtimai tesisleri kullanılmayan hale gelen, sokakları tenhalaşan Kandilli'nin bu gayrimeskûn çocukluğu ve gençliği o şehirde geçenlerin yüreklerini sızlatıyor.
Türkiye Taş Kömürü Kurumu (TTK) Armutçuk Müessesesi'nden zor Cihat Kalafat, AA muhabirine, çocukluğu ve gençliğinin Kandilli'de geçtiğini, etraflıca seneler müessesede personel şefi ve yönetsel baş kendisine çalıştığını, sendikalist kendisine da fariza aldığını ve buradan 1996’da zor bulunduğunu söyledi.
Uzun Mehmet'in kömürü bulmuş yer aldığı değirmenin Köseağzı mevkisinde olduğunu, ilkin ocakların Çamlı Mahallesi'nde kurulduğunu, alana ilkin İtalyanların geldiğini özetleyen Kalafat, çağa bağlı şu detayları verdi:
"Sırplar da eli uz öge kendisine geliyor. Bizim köylüler de Sırpların birlikte emekçi kendisine çalışıyor. Sırplar gelirken müşterek takım da Boşnakları getiriyor. Onlar madende çalışmada şimdi ehiller, bu işi şimdi elleme biliyorlar. Bizim köylümüz ilkin madene dönüşmek istemiyor, yükümlülük (zorunlu çalışma) çıkarılıyor zira kömür o senelerde baş döndürücü önemli."
1942'deki ilkin iri grizu faciasında 63 madenci öldü
Çamlı Mahallesi'nde kurulan bu eroin ocağının 1960'lı senelerde kapandığını tamlayan Kalafat, ilkin iri grizu faciasının da 1942’de yaşandığını, burada 63 madencinin hayatını yitirdiğini anlatım etti. Kalafat, o senelerde yaşananları şöyleki anlattı:
"Bunların 40'a yakını ayrımsız köyden. O devir ayrımsız köyden işçiler, akrabalar müşterek vardiyada bu arada çalışıyorlar, el birliği santimantalite olsun, şimdi elleme verim mümkün diye. O sistemle çalışıyorlar. Bir anda müşterek köyden 40 bireyin ölmesi sistemi değiştiriyor. Ondan sonradan değişmeyen almaktadır TTK yöneticileri, ayrımsız köyden akrabaların ayrımsız vardiyada emek vermemesi için. Allah göstermesin anca müşterek afet yer aldığı devir müşterek köyden hakeza müşterek kırım olmaması düşüncesince sistemi değiştiriyorlar. 40'a yakını Kızılcapınar köyünün madenci şehitleri."
"Gözlerimden gözyaşı geliyor bunların bu vaziyetini görünce"
Kalafat, Kandilli'ye 1848’de mevrut İtalyanların "Aşağı Kandilli" branşında "varagel"i, lojmanları ve içtimai tesisleri düz yazı ettiğini söyledi. Bölgedeki bu binaların şimdi sonradan yıkıldığını, bunlardan birinin de konukevi bulunduğunu özetleyen Kalafat, "16 yataklı vagon vagon müşterek misafirhanemiz vardı burada. Gayet güzeldi, natürel balkonu vardı, kükremek manzarası, tabiat ananın içinde… Üzülüyorum, gözlerimden gözyaşı geliyor bunların bu vaziyetini görünce." niteleyerek konuştu.
Yıkılan binalardan birinin de 1930'ların başlangıcında düz yazı edilen ve 1960 yılına genişliğinde ihtimam verici beyaz perde bulunduğunu tamlayan Kalafat, "O senelerde Zonguldak'ta güçlü beyaz perde yok." dedi.
1953'ten 1984'e genişliğinde ihtimam verici Armutçuk hususi Ortaokulu’nun kullanılmayan vaziyette bulunduğunu aktaran Kalafat, bu hususi okulun madencilerin çocuklarına parasız terbiye verdiğini vurguladı.
Aşağı Kandilli'de ormanın içerisindeki viran yapının emektar müşterek kilise bulunduğunu dile getiren Kalafat, "1880-1890'da yapılmış müşterek kilise var. İtalyanlar ibadetlerine düşkünler, ilkin kiliselerini kurmuşlar geldikleri yere." dedi.
Varagel hem ocağa hem plaja geçici taşıdı
Kalafat, Aşağı Kandilli branşında oluşturulan eroin ocağının kükremek kıyısında bulunduğunu ve ocaklara iştirakçi ve materyal nakli düşüncesince 1898 senesinde İtalyanların "varagel" denilen raylı sistemi kurduğunu aktardı. Varagel kelimesinin "var gel" ifadesinden türediğini anlatım fail Kalafat, şunları söyledi:
"İki vagon var. Biri gidiyor, bir tanesi geliyor. 10'ar kişilik, iştirakçi ve materyal naklinde kullanılmış. Aşağıda ocaklar, motosiklet garajı, tamirhane, lağvar yer aldığı düşüncesince materyal nakli yapılıyor. 240 metre, 33 etap demiryolu hattı. İtalyan bunu ilkin icra ettiği devir budun gülmüş, korkmuş, kimesne binmemiş. O da çoluk çocuğunu bindirmiş, 'Halatı kesin.' demiş. Şaşırmışlar, 'Sen ne yapıyorsun?' niteleyerek zira itimat sistemi mevcut koşa halat. Biri sabit, bir tanesi gidip mevrut halat. Bir bilinçlilik yer aldığı devir çakılı halatı kavrayan müşterek sistem var. Vagon elden duruyor. Çalıştığı senelerde tek kaymakamlık olmamıştır. 2000'li yıllara genişliğinde çalıştı. TTK kapanmaya beniz tutunca ondan da vazgeçtiler. Aşağıdaki ocaklar çalışmıyor, ora Yenikuyu'ya taşındı."
Kalafat, varagel ile inilen müşterek vakitler kömür ocaklarının yer aldığı alanda müşterek de plaj bulunduğunu söyledi. Sol tarafta ise Türkiye'nin ilkin ısıl santralinin arazi aldığına dikkati çekici Kalafat, "Denizden bura ışıldayan ışıl görünmüş yer aldığı için, çerağ yanıyor diye, Kandilli adı o devir verilmiş, mevrut sabık motorlar, gemiler vasıtasıyla." dedi.
"Bu kalıntı şehri kıymetlendirmek istemiyorum"
Kalafat, 1978'de Kandilli'de madende kısaca 7 bin iştirakçi çalıştığını, şu anda ise bu rakamın kısaca 650 bulunduğunu vurgulayarak, şu değerlendirmeyi yaptı:
"7 bin iştirakçi düşünmek 7 bin maaşın herhangi müşterek ay Ereğli'ye ve mevzi köylere girmesi demekti. Ekonomik varlığımız baş döndürücü yüksekti, baş döndürücü geliri faziletkâr müşterek ildik ancak maatteessüf ikinci kümeden üçüncüye düştük. Şimdi yöresel ligde ferde oynuyoruz."
Kandilli'nin süresince bulunmuş yer aldığı hale baş döndürücü üzüldüklerini özetleyen Kalafat, "Çok mücadelesini verdik gücümüz yetmedi. Bir firez şehri kendisine kalabilirdi. Biz çevremize erke saçıyorduk. Çok üzülüyorum, ağlayasım geliyor. Onun düşüncesince neşet etmek istemiyorum. Bu kalıntı şehri kıymetlendirmek istemiyorum. Hayalimde kalsın diyorum, çocukluğumuzda yaşadığımız yerler, elleme evler, elleme bahçeler..." dedi.
"Dünya, Atlantis niteleyerek müşterek ülkeyi arıyor ya kılıç Atlantis'i canlı insanlardık." niteleyerek Kandilli'yi özetleyen Kalafat, şöyleki konuştu:
"Burası modern, herhangi müşterek şeyiyle gelişmiş, okullarıyla, içtimai tesisleriyle, içtimai yaşamıyla Ereğli'nin imrendiği müşterek yerdi. Ereğli, bizlere gezmeye gelirdi. 1934 senesinde Kandilli'de beyaz perde varken Ereğli'de belirgin iklim sinemaları kurulmamıştı."
Yurt haricinde terbiye alıp Kandilli'ye geldiler
Kandilli Kültür Derneği Başkanı Avukat Korhan Us, babasının madende fariza yapması zımnında çocukluk ve cahillik yıllarının Kandilli'de geçtiğini söyledi.
Cumhuriyet'in kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün "Sizi alev kendisine gönderiyorum, yanardağ kendisine dönünüz." lafları ile dayanıklı baş döndürücü kalburüstü öğrencinin diyar dışına tahsile gönderildiğini hatırlatan Us, Kandilli'deki fevk düzem personelin, şimdi ilkin diyar haricinde terbiye gören eşhas bulunduğunu anlatım etti.
Korhan Us, 1950'lere genişliğinde yerleşme yerinin Aşağı Kandilli olduğunu, 1953'ten itibaren yerleşimin şimdi yukarıdaki yerlere kaydığını dile getirerek “Aşağıdaki lojmanlar da 1985'lere genişliğinde kullanıldı. Şu anda kullanılmayan tabii, ağız ağıza bırakma edildi. Sebebi de 99 yıllığına kiralanmış olması. Orman idaresine bırakma edildi." dedi.
Emekli olanlar Kandilli'yi bırakma etti
Yıllar süresince Kandilli'deki kömür üretiminin azaldığını, madenlerin küçülmesine değişmeyen verildiğini kail Us, "7 binlerde bulunan personel 600-700 arasına düştü. Emekli enine boyuna o skor herhangi müşterek sabık devir şimdi da düşüyor. Yerine yenisi alınamıyor. Emekli bulunan en andıran arazi bulunan Ereğli'ye taşındı veya memleketine gitti. Personel azaldıkça evler boşaldı, lojmanlar bırakma edildi. Müessese oralara dünyalık ayıramaz oldu. O genişliğinde baş döndürücü nedeni mevcut ki." ifadelerini kullandı.
"Bir şimdi dünyaya gelsem gene burada berhayat olmak isterdim"
Maden işçisi Ali Arslan, Kandilli'de doğup büyüdüğünü, 52 yıldır burada yaşadığını söyledi. Madende çalıştığını anlatım fail Arslan, beldeye bağlı şunları anlattı:
"Biz akıbet dönemlerine yetiştik. Bizden ilkin baş döndürücü şimdi elleme bulunduğunu anlatıyorlar. Burada 3 beyaz perde vardı. Birçok ilde beyaz perde yokken herhangi müşterek hafta beyaz perde izlerdik. Futbol sahamız vardı. Deniz kenarına varagelle iniliyordu önceden. Şu anda oralar etkisiz durumda."
